Ochrona i cyfryzacja najcenniejszych kolekcji piastowskich ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu

Posted pon., 2016-02-22 10:59

Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu od lat realizuje politykę cyfryzacji swych bogatych zbiorów specjalnych, w celu zabezpieczania cennych, unikatowych oryginałów, a umieszczanie ich cyfrowych kopii w Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego (BCUWr) oraz na Portalu dziedzinowym Dziedzictwo kulturowe w badaniach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu – traktuje jako skuteczny sposób ich popularyzacji i udostępniania. BCUWr jest bowiem zintegrowana z Europejską Biblioteką Cyfrową - Europeaną i wszelkie zasoby prezentowane w niej trafiają w globalny sieciowy obieg naukowy, poszerzając krąg swych odbiorców. Finansowanie procesów zabezpieczania dziedzictwa kulturowego zawartego w swych zbiorach – Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu opiera na dwóch filarach: budżecie własnym i prowadzonej w oparciu o ten budżet planowej digitalizacji zbiorów specjalnych oraz na finansowaniu zewnętrznym, pozyskiwanym z pozabudżetowych źródeł w formie grantów i projektów. W każdym z przypadków Biblioteka stara się umieszczać powstałe kopie cyfrowe na dwóch platformach cyfrowego udostępniania, tj. w Bibliotece Cyfrowej UWr oraz na Portalu dziedzinowym – Dziedzictwo kulturowe… , a powstałe pliki cyfrowe - archiwizować w tzw. Inwentarzu Zbiorów Zdigitalizowanych (IZZ), który jest zintegrowany z obiema platformami udostępniania i pełni w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu funkcję systemu do zarządzania, archiwizowania oraz kontroli zdigitalizowanych zbiorów.

W minionym roku – w okresie 1.03. – 31.12.2015 r. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu realizowała kolejny projekt związany m.in. z zabezpieczaniem poprzez digitalizację swych cennych kolekcji historycznych, zatytułowany Piastowskie kolekcje ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Digitalizacja i udostępnienie. Projekt ten zdobył finasowanie w ramach Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2015 „Dziedzictwo kulturowe – priorytet 6 – Ochrona i cyfryzacja dziedzictwa kulturowego”, na podstawie wniosku złożonego w I kwartale 2015 r. Zgodnie z regulaminem programu instytucją zarządzającą priorytetem był Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Rolę kierownika projektu w Bibliotece Uniwersyteckiej przejęła dyrektor Biblioteki - Grażyna Piotrowicz.

Przedmiotem projektu były zasoby trzech historycznych bibliotek związanych z przedstawicielami dynastii Piastów na Śląsku, przechowywanych obecnie w Oddziale Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej, tj.:

brzeskiej biblioteki książęcej, założonej przez Jerzego II (Bibliotheca Piastorum Bregensis),
legnickiej biblioteki książęcej Jerzego Rudolfa (Bibliotheca Rudolphina Legnicensis),
legnickiej biblioteki przy kościele śś. Piotra i Pawła (Bibliotheca Ecclesiae SS. Petri et Pauli Legnicensis).

Zgodnie z ustalonymi wskaźnikami projektu – w ramach działań podjętych w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu - z łącznej liczby ok. 13 tys. dzieł wybrano - 1720 dzieł, których digitalizacja miała z założenia osiągnąć wskaźnik 252 000 plików o objętości 18 TB.

Realizacji projektu obejmowała kilka etapów:

wybór obiektów do digitalizacji i sporządzenie listy 1720 tytułów,
wybór 10 obiektów do konserwacji,
drobne prace konserwatorskie, oczyszczenie i przygotowanie obiektów do skanowania,
opracowywanie danych merytorycznych (metadanych opisowych) w formacie MARC21 lub Dublin Core,
skanowanie z oryginałów i opracowywanie metadanych technicznych,
skanowanie z mikrofilmów,
fotografowanie opraw,
archiwizację plików master w formacie TIFF lub RAW,
przygotowanie plików prezentacyjnych,
publikację digitalizatów w Bibliotece Cyfrowej Uniwersytetu Wrocławskiego (BCUWr) oraz na podstronie w portalu Dziedzictwo kulturowe w badaniach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu,
opracowanie materiałów promocyjnych – folder (ulotka informacyjna w czterech wersjach językowych), publikacja książkowa, materiały dla mediów,
zorganizowanie konferencji końcowej, promującej rezultaty projektu.

Realizatorami projektu byli pracownicy oddziałów zbiorów specjalnych Biblioteki, którzy większość prac wykonali na zasadzie oddelegowania w ramach umowy o pracę. Niektóre zadania zrealizowano bezkosztowo (eseje w końcowej publikacji książkowej, referaty na konferencję, materiały dla mediów), a dofinansowanie z MKiDN na pokrycie kosztów wynagrodzeń z tytułu umów cywilno-prawnych ograniczyło się do wynagrodzenia za digitalizację 720 obiektów wraz z archiwizacją plików master.

Wszystkie trzy księgozbiory, z których wybierano obiekty wymagały różnorodnych zabiegów konserwatorskich. Z uwagi na ich losy - tylko nieliczne książki zachowały się w bardzo dobrym stanie. Również nieliczne - poddane były wcześniej zabiegom konserwatorskim. W wyniku realizowanego projektu wykonano całościową konserwację 10 woluminów, natomiast wszystkie wykorzystywane w projekcie obiekty wymagały oczyszczenia z kurzu i powierzchniowych zabrudzeń, ponieważ pominięcie tych zabiegów uniemożliwia otrzymanie skanów dobrej jakości. Szczególną uwagę przywiązywano do oczyszczania opraw, które stanowią istotny walor wybranych kolekcji. W woluminach wymagających niewielkiej ingerencji konserwatorskiej przeprowadzono drobne naprawy w formie podklejania naddartych kart, prostowania zdeformowanych kart, wzmacniania opraw itp.

Dzięki dotacji ministerialnej, stan posiadania Biblioteki wzbogacił się o specjalistyczny skaner w postaci stołu do reprodukcji rękopisów i cennych druków typu „Grazer Buchtisch” oraz o wysokiej jakości sprzęt fotograficzny (korpus aparatu Nikon D810, obiektywy: HASSELBLAD HC Macro 120mm f/4 II, Sigma A 50 mm f/1.4DG, AF-S NIKKOR 28-300 mm f/3,5-5,6 ED VF). Zakupiono także system do zarządzania kolorem X-Rite i1 Publish Pro 2.

Urządzenie typu ”Grazer Buchtisch” pozwoliło na digitalizację obiektów o małym rozwarciu bloku książki. Specjalna konstrukcja stołu zapewnia skanowanie przy kącie otwarcia mniejszym niż 140^o fotografowanie prostopadłe do strony książki oraz - przez zastosowanie systemu ssania - odpowiednie napięcie każdej strony.

Zbiory objęte projektem zostały też opracowane w formacie MARC21 dla starych druków (sporządzono rekordy bibliograficzne i rekordy haseł wzorcowych), a powstałe rekordy wprowadzono do narodowego centralnego katalogu NUKAT. Ponadto, wykonano opisy w formacie Dublin Core stosowanym w Bibliotece Cyfrowej UWr. Analogicznie wykonywano też opisy zgodne ze standardem MIDAS - do publikacji na podstronie portalu Dziedzictwo kulturowe w badaniach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu.

Udostępnienie w sieci zdigitalizowanych dzieł z kolekcji piastowskiej zostało zrealizowane poprzez dwie platformy: Bibliotekę Cyfrową Uniwersytetu Wrocławskiego (BCUWr) (http://www.bibliotekacyfrowa.pl) oraz podstronę w portalu tematycznym Dziedzictwo kulturowe w badaniach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu (http://dk.bu.uni.wroc.pl). Dla obu platform udostępniania sporządzony został centralny zapis plików prezentacyjnych w technologii IIPImage, umożliwiającej prezentację obiektów cyfrowych na urządzeniach mobilnych.

Promocję projektu Piastowskie kolekcje w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu zrealizowano na kilku płaszczyznach. Przede wszystkim rezultaty badań nad księgozbiorami zaprezentowano w bogato ilustrowanej publikacji książkowej, zawierającej 8 artykułów i noty z komentarzami do 106 wybranych dzieł. Dodatkowo, opis projektu utrwalony został w formie ilustrowanego folderu wydanego w czterech wersjach językowych: polskiej, angielskiej, niemieckiej i czeskiej. Odpowiednie wersje językowe mają zastosowanie także w interfejsach Biblioteki Cyfrowej i portalu tematycznego, co sprzyja korzystaniu ze zgromadzonych materiałów przez użytkowników zagranicznych. Zarówno publikacja, jak i folder zostaną rozesłane do polskich i zagranicznych instytucji kultury – bibliotek i muzeów.

Ponadto, w dniu 18 grudnia 2015 r. zorganizowano konferencję końcową projektu, w trakcie, której zaprezentowano założenia oraz realizację projektu. Omówiono też zakres prac konserwatorskich, a także sposoby digitalizacji zbiorów oraz sprzęt do tworzenia cyfrowych kopii zbiorów, wykorzystywany w trakcie prac projektowych. Referaty konferencyjne, ilustrowane prezentacjami w Power Point i skanami, wygłosili przede wszystkim autorzy artykułów zamieszczonych w publikacji książkowej. Zaprezentowane treści wzbudziły duże zainteresowanie i wywołały końcową dyskusję na temat ochrony, zabezpieczania i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, zawartego w zbiorach bibliotek.